viernes, 10 de octubre de 2014

Lírica tradicional oral

Existen en la península tres grandes núcleos líricos de carácter oral tradicional – además del núcleo catalán/provenzal -, con tres formas poéticas características:
  1. En mozárabe: Jarchas (mediados del s. XI)
  2. En gallego-portugués: cantigas de amigo (finales del s. XII)
  3. En castellano: villancicos(mediados del s.XV)
Todas ellas presentan una temática común la queja amorosa femenina por la ausencia del amado.

.................................................................................................

Jarcha
 
1 Tan t'amaray tan t'amaray
2 habib, tan t'amaray
3 Enfermeron welyos cuidas (?)
4 ya dolen tan male.
 
1 Tanto amar, tanto amar
2 querido, tanto amar,
3 Se me enfermaron los ojos,
4 me duelen muchísimo.

jueves, 9 de octubre de 2014

Heuskara, ialgi aldi plazara


Bernat Etxepare (1480?-1560?)

Linguae Vasconum Primitiae (1545) euskaraz argitaraturiko lehen liburuaren egile dugu Bernat Etxepare. Liburuan diren testuen kopurua eskasa izanik ere, (hamalau poema besterik ez), eta poema bilduma bakarra argitaratu izan bazuen ere (horrek literaturan eginiko lanaren urritasuna erakusten du), egileak idatzitakoa euskarazko lehena izateak (...)
Auñamendi Eusko Entziklopedia
............................................................................. 
 
 
Kontrapas
 
Eus, eus, euskara irten hadi kanpora.
 
Euskaldunen herria
benedika dadila
euskarari hartu dio
behar duen guztia.
 
Jende askok uste zuten
ezertarako ez zela
orain aitortuko dute
engainatu zirela.
 
Eus, eus, euskara habil mundu guztira.
 
Hizkuntzetan izan hintzen
estimatze gutxitan
orain berriz hik behar duk
ohorea denetan.
 
Oraindaino egon bahaiz
inprimatu gaberik
aurrera ibiliko haiz
mundu guztietatik.
 
Oskorri

Glosak II

Curiosamente en el mismo documento donde aparecieron las glosas en euskera, encontramos las que, durante mucho tiempo, se consideraron las primeras palabras escritas en castellano. Sin embargo, en noviembre de 2010, la Real Academia Española avaló los cartularios (1) de Valpuesta, escritos en «una lengua latina asaltada por una lengua viva», como los primeros documentos en los que aparecen palabras escritas en castellano, anteriores a las Glosas Emilianenses.
 
...........................................
 
(1) Los cartularios son copias de documentos, recibidos por personas o entidades, que se transcriben completos o en extractos para asegurar su conservación y facilitar su consulta.

Glosak I


Glosa
Euskaraz idatziriko lehen testu luzeak XVI. mendekoak dira. Lehenago, glosa laburrak agertu dira. Glosak, latinezko testuak ulertzeko monje kopistek idazten zituzten oharrak dira, hau da, zatirik zailenei buruzko ohar batzuk. Glosa horiek XI. mendeko eskuizkribu batean aurkitu ziren Donemiliagako Monasterioan (Errioxa).
Euskaraz idatzitako bi glosak:
  1. (…) jncolomes [ sanos et salbos ] jnueniri meruimu [ jzioki dugu ] (...)
  2. (…)  precipitemur [ guec ajutuezdugu ] [ nos non kaigamus ] jngeenna. Non nobis sufficit (non conienet a nobis)..." (...)"